Γιατί οι αρχαίοι Έλληνες προτιμούσαν τους δρομείς από τους ιππείς αγγελιοφόρους;

Η αποστολή μηνυμάτων και ειδήσεων στην αρχαιότητα ήταν ζωτικής σημασίας για την πολιτική, στρατιωτική, και κοινωνική ζωή των πόλεων-κρατών. Παρά την εκτεταμένη χρήση των αλόγων στη μεταφορά και στις μάχες, οι Αρχαίοι Έλληνες συχνά επέλεγαν δρομείς για την εκτέλεση αυτής της κρίσιμης λειτουργίας. Αλλά γιατί;

Αυτό το άρθρο εξερευνά τους λόγους για τους οποίους οι αρχαίοι Έλληνες έδωσαν προτεραιότητα στους ανθρώπους, αντί για τα άλογα, ως τους κύριους φορείς των μηνυμάτων τους, αποκαλύπτοντας μια σπουδαία πτυχή της ανθρώπινης ικανότητας στην αντοχή.

Ιστορικές Περιπτώσεις: Φειδιππίδης και Οδυσσέας Ανδρούτσος

Πριν εξετάσουμε τους λόγους πίσω από την επιλογή δρομέων ως αγγελιοφόρων σε ιστορικές καταστάσεις, ας ανατρέξουμε σε δύο χαρακτηριστικές περιπτώσεις που έχουν καταγραφεί στην ιστορία: τον Φειδιππίδη και τον Οδυσσέα Ανδρούτσο.

Ο Φειδιππίδης, ο πιο διάσημος Αθηναίος δρομέας της αρχαιότητας, έγινε γνωστός για την απίστευτη απόσταση που διένυσε από την Αθήνα στη Σπάρτη σε 2 μόλις ημέρες ζητώντας βοήθεια πριν τη μάχη του Μαραθώνα. Στο επίκεντρο της αρχαίας Ελληνικής ιστορίας, η μάχη του Μαραθώνα το 490 π.Χ. αποτέλεσε ένα σταθμό, όχι μόνο λόγω της αναπάντεχης νίκης των Αθηναίων ενάντια στον μεγαλύτερο Περσικό στρατό, αλλά και λόγω της απίστευτης ανθρώπινης προσπάθειας που επακολούθησε. Ο αγγελιοφόρος, διανύοντας την τεράστια απόσταση μέχρι την Αθήνα (42 ή 34km) χωρίς να απορρίψει τον οπλισμό του, κατέρρευσε νεκρός από εξάντληση αφού παρέδωσε το νικητήριο μήνυμα «Νενικήκαμεν» (Νικήσαμε), τιμώντας έτσι τη μνήμη του μέσω της διεξαγωγής του Μαραθωνίου δρόμου ως ολυμπιακού αγωνίσματος, μια μοναδική εκδήλωση ανθρώπινης αντοχής και θέλησης.

Αν και η ταυτότητα του αγγελιοφόρου της μάχης του Μαραθώνα παραμένει αμφισβητούμενη, πολλοί ιστορικοί υποστηρίζουν ότι ήταν ο Φειδιππίδης, ο οποίος θεωρείται ο μόνος γνωστός ημεροδρόμος της εποχής του, ο καλύτερος και ο ταχύτερος. Κριτικές φωνές, ωστόσο, αμφισβητούν αυτή τη θέση βασιζόμενες σε λογικά επιχειρήματα. Αναδεικνύουν την αδυναμία ενός ανθρώπου να διανύσει την τεράστια απόσταση των 440 χιλιομέτρων (Αθήνα-Σπάρτη-Αθήνα) κάτω από τις δύσκολες συνθήκες του καλοκαιριού σε τέσσερις ημέρες και στη συνέχεια να συμμετάσχει στη μάχη του Μαραθώνα, φορώντας πανοπλία και τελικά να επιστρέψει τρέχοντας για να ανακοινώσει τη νίκη. Οι απίστευτες αυτές επιδόσεις ξεπερνούν τα όρια της ανθρώπινης αντοχής, καθιστώντας την ιστορία του Φειδιππίδη κάτι περισσότερο από θρύλο στα μάτια πολλών σύγχρονων αθλητών και ειδικών, ακόμα και με τη σύγχρονη φαρμακοδιέγερση.

Στην σύγχρονη εποχή ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, γνωστός ως το λιοντάρι της Ρούμελης, έχει καταγράψει στην ιστορία μία από τις πιο θρυλικές πράξεις τόλμης και ανδρείας. Κατά τη διάρκεια του Αγώνα της Ελληνικής Επανάστασης το 1815, ο Ανδρούτσος έθεσε σε κίνδυνο την ίδια του τη ζωή, αντιμετωπίζοντας το ταχύτερο άλογο του πασά της Λαμίας σε έναν αγώνα δρόμου στη διαδρομή Αμφίκλειας-Δαδί και Βιλίτσας-Τιθορέας, συνολικής απόστασης 11 χιλιομέτρων. Με απίστευτη ταχύτητα και αντοχή, ο Ανδρούτσος κατάφερε να νικήσει, κερδίζοντας όχι μόνο το στοίχημα αλλά και την εκτίμηση και την εύνοια του πασά. Η νίκη του εορτάστηκε με ζητωκραυγές από τους συντοπίτες του, που τον περιφέρανε θριαμβευτικά στους ώμους τους, ενώ ο ηττημένος πασάς τού απένειμε το βάρος του σε χρυσά νομίσματα, τα οποία ο Ανδρούτσος μοίρασε γενναιόδωρα στον λαό της Βιλίτσας, επιβεβαιώνοντας τον ηρωισμό και την αλτρουιστική φύση του χαρακτήρα του.

Άνθρωποι vs άλογα

Υπάρχει ένας αγώνας 35 χιλιομέτρων (Man versus Horse Marathon) όπου οι άνθρωποι συναγωνίζονται επιτυχώς τα άλογα, με το άλογο συνήθως να κερδίζει μόνο με μικρή διαφορά από τον πρώτο άνθρωπο, ενώ οι άνθρωποι συχνά νικούν πολλά από τα συμμετέχοντα άλογα.

Κάθε τόσο, κερδίζει ένας άνθρωπος. Εάν ο αγώνας διεξαχθεί το καλοκαίρι και η θερμοκρασία είναι πάνω από +25°C, οι άνθρωποι κερδίζουν σχεδόν κάθε φορά. Αν η θερμοκρασία είναι πάνω από +30°C, οι άνθρωποι υποφέρουν αλλά φτάνουν στη γραμμή τερματισμού, ενώ τα άλογα κατέρρεoυν από εξάντληση στα μισά του αγώνα. Σημειώνεται ότι αυτά τα άλογα ανταγωνίζονται με μέσους αθλητές και όχι με elite δρομείς μαραθωνίου.

Άνθρωπος: Ο Υπέρτατος Δρομέας

Η ανθρώπινη εξέλιξη μας έχει διαμορφώσει σε εξαιρετικούς δρομείς, εφοδιάζοντάς μας με μοναδικά χαρακτηριστικά που μας διαχωρίζουν από τα υπόλοιπα είδη. Το σώμα μας, από τον τρόπο που αναπνέουμε μέχρι τις αρθρώσεις των δαχτύλων μας, είναι σχεδιασμένο για τρέξιμο.

Η αναπνοή

Τα πάντα στο σώμα μας είναι σχεδιασμένα έτσι ώστε να μπορούμε να αναπνέουμε. Η αναπνοή είχε καθορίσει τον τρόπο με τον οποίο αποκτήσαμε τα σώματα μας. Τα πρώιμα ανθρώπινα πλάσματα κατάφεραν να διαχωριστούν από όλα τα υπόλοιπα είδη σηκώνοντας τις αρθρώσεις των δαχτύλων τους από το χώμα προκειμένου να σταθούν όρθια. Το έκαναν για να μπορούν να αναπνεύσουν, να φουσκώσουν τον θώρακα και να ρουφήξουν αέρα καλυτέρα απ' οποιοδήποτε άλλο ον στο πλανήτη. Όσο καλύτερα αναπνέει κανείς τόσο καλύτερος είναι στο....τρέξιμο.

Τα άλογα κάθε φορά που τα μπροστινά τους πόδια ακουμπάνε στο έδαφος , τα σωθικά τους πέφτουν πάνω στους πνεύμονες τους, αναγκάζοντας τους να διώξουν από μέσα τους όλο τον αέρα. Κι όταν τεντώνεται για το επόμενο βήμα του, τα σωθικά τους γλιστράνε προς τα πίσω, ρουφώντας ξανά μέσα τον αέρα. Αυτό τα περιορίζει στον κύκλο της μιας αναπνοής ανα διασκελισμό(1:1). Αντίθετα οι δρομείς δεν περιορίζονται ποτέ στο 1:1. Έχουν να διαλέξουν ανάμεσα σε αρκετές διαφορετικές αναλογίες. Συνήθως προτιμούν το 2:1. O λόγος για τον οποία έχουμε την άνεση να αναπνέουμε κατά βούληση είναι γιατί είμαστε τα μοναδικά θηλαστικά που απορρίπτουν τη θερμοκρασία του σώματός τους κατά κύριο λόγο μέσω του ιδρώτα. Όλα τα πλάσματα του πλανήτη που διαθέτουν τρίχωμα δροσίζονται πρωτίστως μέσω της αναπνοής τους, η οποία περιορίζει στους πνεύμονες ολόκληρο το σύστημα ρύθμισης θερμότητας του οργανισμού τους.

Εμείς όμως οι άνθρωποι με τους εκατομμύρια ιδρωτοποιούς αδένες μας είμαστε το καλύτερο αεροκλιματιζόμενο μηχάνημα που έχει ρίξει ποτέ στην αγορά η διαδικασία της εξέλιξης!

Η ανθρώπινη δρομική ικανότητα επικεντρώνεται κυρίως στην αντοχή. Μπορούμε να διανύσουμε αποστάσεις που ξεπερνούν αυτές που μπορεί να καλύψει ένα άλογο, ειδικά μια ζεστή ημέρα χάρη στην ικανότητά μας να διατηρούμε σταθερή ταχύτητα για ώρες, καθώς και στον μοναδικό τρόπο ρύθμισης της θερμοκρασίας μέσω του ιδρώτα, χωρίς να υποχρεωθούμε σε στάση λόγω υπερθέρμανσης.

Η ανατομία μας

Η εξελικτική ιστορία του ανθρώπινου είδους αποκαλύπτει μια σειρά από προσαρμογές που μας καθιστούν μοναδικούς στον πλανήτη. Ενώ η γενετική μας διαφέρει μόνο κατά 2% από των χιμπατζήδων, οι στενότεροι εν ζωή συγγενείς μας, ορισμένα κρίσιμα στοιχεία διαφοροποιούν το είδος μας σημαντικά - ειδικά όσον αφορά την κινητικότητα.

Ένα τέτοιο στοιχείο είναι ο αχίλλειος τένοντας, μια δομή που μας ενώνει με τη γη και τη φυσική κληρονομιά του τρεξίματος. Οι χιμπατζήδες δεν διαθέτουν αχίλλειο τένοντα ούτε και οι Αυστραλοπίθηκοι, οι ημι-πιθηκοειδείς πρόγονοι μας, ηλικίας 4 εκατομμυρίων ετών. Αποδεικτικά στοιχεία για την ύπαρξη αχίλλειου τένοντα άρχισαν να εμφανίζονται 2 εκατομμύρια χρόνια αργότερα στον Homo erectus.

Επίσης οι καμαρωτές πατούσες και τα κοντά, ίσια δάχτυλα των ποδιών μας είναι ειδικά προσαρμοσμένα για τη διατήρηση ταχύτητας και ισορροπίας. Σε αντίθεση με τους χιμπατζήδες, που έχουν μακριά και ανοιχτά δάχτυλα που εξυπηρετούν την αναρρίχηση, οι δικοί μας γλουτοί - ιδιαίτερα ο μείζων γλουτιαίος μυς - είναι ισχυροί και ανεπτυγμένοι, επιτρέποντάς μας να τρέχουμε χωρίς να έχουμε κίνδυνο πτώσης/ανατροπής.

Μια άλλη ζωτική προσαρμογή είναι ο αυχενικός σύνδεσμος, ένας τένοντας που σταθεροποιεί το κεφάλι κατά το τρέξιμο και που επίσης δεν βρίσκεται στους χιμπατζήδες ή σε περιπατητικά ζώα όπως τα γουρούνια. Ωστόσο, εντοπίζεται σε άλλα δρομικά ζώα όπως σκύλοι και άλογα, τονίζοντας περαιτέρω την ιδιαίτερη σχέση του ανθρώπου με το τρέξιμο.

Η θεωρία του κυνηγού-συλλέκτη

Ελαστικά πόδια, αδύνατος κορμός, ιδρωτοποιοί αδένες, άτριχο δέρμα, όρθια στάση, σώματα που αποβάλουν περισσότερη θερμότητα καθιστούν τον άνθρωπο τον μεγαλύτερο μαραθωνοδρόμου του πλανήτη. Αλλά και τi μ' αυτό; Η φυσική επιλογή και εξέλιξη έχει να κάνει με δυο πράγματα μόνο: με το να βρίσκεις τροφή και με το να αποφεύγεις να γίνεις τροφή! Το να μπορείς να τρέξεις 40 χιλιόμετρα δεν έχει αξία αν ένα λιοντάρι σε "τσακώσει" στα πρώτα 5 δευτερόλεπτα. Τι αξία έχει η αντοχή σε ένα πεδίο μάχης χτισμένο γύρο από την ταχύτητα;

Η απάντηση σε αυτό βρίσκεται στο φαγητό! Κρίνοντας από την ανάπτυξη του κρανίου μας, μπορούμε να προσδιορίσουμε την ακριβή στιγμή κατά την οποία η διατροφή των ανθρώπων των σπηλαίων άλλαξε δραστικά: ήταν λογικά πριν 2 εκατομμύρια χρόνια, όταν ο Αυστραλοπίθηκος με το μικροσκοπικό εγκέφαλο, την τεράστια γνάθο και την διατροφή τράγου - όλο σκληρά και ινώδη φυτά- εξελίχθηκε σε Homo Erectus: Στον λεπτό πρόγονο μας με τα μακριά πόδια, το μεγάλο κεφάλι και τα μικρά, κοφτερά δόντια, που ήταν ιδανικά για ωμό κρέας και μαλακά φρούτα. Και υπήρχε ένα πράγμα που θα μπορούσε να έχει επιφέρει μια τόση θεαματική μεταβολή: μια δίαιτα που κανένα πρωτεύον θηλαστικό δεν είχε ξαναδοκιμάσει ως τότε και η οποία χαρακτηριζόταν από σταθερές ποσότητες κρέατος.

Πως το εξασφάλιζαν; Για να σκοτώσει κανείς μια αντιλόπη από εξάντληση, το μόνο που πρέπει να κάνει είναι να την τρομάξει τόσο , ώστε να αναγκαστεί να καλπάσει στη διάρκεια μιας ζεστής ημέρας. Αν μείνεις αρκετά κοντά της, ώστε να μπορεί να σε βλέπει, θα εξακολουθήσει να τρέχει γρήγορα για να σου ξεφύγει. Ύστερα από 10-15 χιλιόμετρα θα πάθει υπερθερμία και θα καταρρεύσει. Φανταστείτε τι μπορεί να κάνει ένα τσούρμο από κυνηγούς συλλέκτες σε μια αντιλόπη με υπερθερμία.

Η ικανότητα αυτή μας επέτρεψε να εξελιχθούμε σε αποτελεσματικούς κυνηγούς, αξιοποιώντας την τακτική του εξαντλητικού κυνηγιού, όπου το θήραμα καταρρέει από κούραση και υπερθέρμανση. Αυτή η μέθοδος κυνηγιού παρέχει μια έξυπνη εξήγηση για το πώς οι πρώτοι άνθρωποι εξασφάλιζαν το κρέας που τροφοδοτούσε την εξέλιξη του μεγάλου εγκεφάλου τους, ακόμη και πριν ανακαλύψουν εργαλεία όπως το τόξο και το βέλος.

Η Επιλογή του Ανθρώπου έναντι του Αλόγου

Η επιλογή των αρχαίων Ελλήνων να χρησιμοποιούν ανθρώπους αντί για άλογα ως αγγελιοφόρους ήταν μια πρακτική απόφαση που αντανακλούσε στη βαθιά κατανόηση των ανθρώπινων και ζωικών δυνατοτήτων, καθώς και την αναγκαιότητα για αξιόπιστη και ευέλικτη επικοινωνία σε κρίσιμες στιγμές.

Πέρα από την αντοχή, οι δρομείς προσέφεραν ευελιξία και διακριτικότητα στην αποστολή μηνυμάτων. Ένας δρομέας μπορούσε να διασχίσει εδάφη που για ένα άλογο θα ήταν απροσπέλαστα, να αλλάξει εύκολα διαδρομή αν απαιτούνταν, και να παραδώσει μηνύματα με μεγαλύτερη ασφάλεια. Αυτή η δυνατότητα να προσαρμόζονται στις απαιτήσεις της αποστολής ήταν καθοριστική σε περιόδους πολέμου ή πολιτικής αναταραχής.

Επιπλέον, η χρήση ανθρώπων ως αγγελιοφόρων ενίσχυσε τον κοινωνικό και πολιτισμικό ιστό των αρχαίων ελληνικών πολιτειών, καθώς οι δρομείς ήταν συχνά αντικείμενα θαυμασμού και σεβασμού, αναδεικνύοντας την ανθρώπινη αντοχή και θέληση. Οι ιστορίες τους έγιναν μύθοι και μέρος της συλλογικής μνήμης, ενισχύοντας την ταυτότητα και τις αξίες της κοινωνίας.

Σε τελική ανάλυση, η επιλογή του ανθρώπου έναντι του αλόγου για την αποστολή μηνυμάτων αντανακλά μια βαθύτερη κατανόηση των ανθρωπίνων δυνατοτήτων και της σημασίας της ανθρώπινης προσπάθειας. Οι δρομείς υπήρξαν ζωντανή απόδειξη της εξαιρετικής αντοχής και της αδιάκοπης προσπάθειας που καθιστά τον άνθρωπο ικανό να υπερβαίνει τα φυσικά όρια, ακόμα και όταν αντιμετωπίζει την απειλή του θανάτου, για να εκπληρώσει το καθήκον του.

Επίλογος

Παρά τις σύγχρονες ανέσεις και την έλλειψη ανάγκης να κυνηγάμε για την επιβίωσή μας, το ανθρώπινο σώμα διατηρεί την εγγενή ικανότητα για το τρέξιμο, αναδεικνύοντας μια βαθιά σύνδεση με την φυσική μας καταγωγή. Η ενασχόληση με το τρέξιμο, είτε ως μορφή άσκησης είτε ως αναψυχή, αποτελεί μια επιστροφή σε αυτή την πρωταρχική, εξελικτική μας κατάσταση, υπενθυμίζοντάς μας ότι, στην ουσία, όλοι μας είμαστε γεννημένοι για να τρέχουμε.

Πηγές:

• https://el.wikipedia.org/wiki/Φειδιππίδης
• Born to run - Christopher McDougall
• http://gym-ag-pnevm.ser.sch.gr/?p=1512
• https://en.wikipedia.org/wiki/Man_versus_Horse_Marathon